Pierwsza wzmianka o
Gdańsku pochodzi ze spisanego po łacinie w
999 w Żywocie
świętego Wojciecha. Opisuje
on
wizytę biskupa Wojciecha na tym terenie wiosną
997 i tę datę często przyjmuje się umownie jako początek
dziejów
miasta, chociaż już w VII wieku była tu osada rybacka.
W
997 roku w mieście przebywał w drodze do Prus święty Wojciech. W latach 60. XI wieku powstał u ujścia
Motławy
do Wisły gród obronny. Po zwycięskiej wojnie z Pomorzanami Bolesław III Krzywousty odzyskał dla
Polski Pomorze Zachodnie i zdobył Pomorze Przednie. W latach
1217 i 1227 miały miejsce wyprawy pomorskie Leszka
Białego
i ustanowiono zwierzchność
Polski nad Pomorzem
Gdańskim. Po objęciu rządów na
Pomorzu
Gdańskim przez Świętopełka
II, nastąpił okres uniezależnienia się regionu. W
1263 miasto otrzymało prawa miejskie wzorowane
na
prawie
lubeckim. W roku
1271 Brandenburczycy zajęli miasto. Mściwoj II dzięki pomocy Bolesława Pobożnego odzyskał
miasto szturmem w
1272 roku.
15 lutego 1282 w wyniku układu w Kępnie władca Wielkopolski, Przemysł II,
uzyskał
zwierzchnictwo nad Pomorzem
Gdańskim.
W sierpniu
1308 Brandenburczycy opanowali miasto bez grodu, obronionego przez sędziego Boguszę. Krzyżacy
wezwani
przez Łokietka do pomocy przy usunięciu Brandenburczyków zajęli już w październiku część grodu
i po
nadejściu posiłków zaatakowali miasto.
13 listopada 1308, po wycofaniu się Brandenburczyków, Krzyżacy
dokonali
rzezi mieszkańców. W
1343 zawarto układ pokojowy z Krzyżakami, w wyniku którego król Kazimierz III Wielki
zrzekł
się
Pomorza Gdańskiego. W tym samym roku prawa miejskie otrzymało Główne Miasto.
31
lipca 1346 wielki mistrz
krzyżacki Heinrich IV Dusemer von Arfberg wydał dokument, który zlikwidował resztki działania prawa
miejskiego
według wzoru lubeckiego i zastąpił je prawem chełmińskim. W 1361
Gdańsk dołączył do
Związku Miast Hanzeatyckich.
W
1361, 1378, 1411 i 1416 wybuchały powstania antykrzyżackie, krwawo tłumione.
W 1410, po klęsce zakonu krzyżackiego w bitwie pod Grunwaldem, biedota miejska wszczęła rozruchy, w których
wymordowano gości zakonu i zaciężnych, których rannych przywieziono po bitwie.
Gdańska
rada postanowiła uznać
władzę Władysława Jagiełły, za co miasto uzyskało liczne przywileje. Rok później Jagiełło w wyniku traktatu
w
Toruniu uwolnił
Gdańsk od złożonej mu przysięgi.
Gdańsk
dotknęły represje ze strony Krzyżaków.
14 marca 1440 Gdańsk przystąpił do
Związku Pruskiego.
11 lutego 1454, po 146
latach, zakończył się okres
panowania Krzyżaków w
Gdańsku. 6 marca tego roku król Kazimierz IV Jagiellończyk na
wniosek poselstwa
Związku Pruskiego, wcielił
Gdańsk do
Polski, udzielając mu jednocześnie przywileju bicia
własnej monety.
Gdańsk został
zwolniony
z prawa nabrzeżnego, a także dopuszczono przedstawicieli ziem pruskich
do elekcji króla
Polski.
Gdańsk przystąpił do wojny trzynastoletniej w
1455; gdańszczanie złożyli
hołd Kazimierzowi
Jagiellończykowi, a
25 maja 1457 miasto otrzymało Wielki Przywilej, zapewniający swobodny przewóz towarów
Wisłą
z
Polski, Litwy i Rusi bez konieczności kontroli oraz inne przywileje, które miały wynagrodzić miastu wkład
w
wojnę.
Zawarcie w
1466 pokoju toruńskiego zagwarantowało
Pomorzu Gdańskiemu oraz Warmii
pozostanie przy Polsce.
Utworzone zostało województwo pomorskie.
Dzieje nowożytne (XVI–XIX wiek)
W czasie wojny polsko-krzyżackiej
(1519–1521), w dniach
8–10 listopada 1520 posiłkujący Krzyżaków niemieccy
landsknechci ostrzelali
Gdańsk z Biskupiej Górki. W
1525 miał miejsce tumult
gdański – wystąpienie luterańskiego
pospólstwa i plebsu przeciwko burmistrzowi Eberhardowi Ferberowi, które obaliło stary magistrat.
17 kwietnia
1526 król Zygmunt wraz z księciem pomorskim Jerzym I wkroczyli do
Gdańska na czele
ośmiotysięcznego wojska.
Z królewskiego rozkazu buntownicy zostali ścięci i rozszerzono uprawnienia burgrabiego.
5 stycznia 1556 roku
kasztelanem
Gdańska został Jan Kostka, który był nim do
kwietnia 1574. Król Zygmunt
August specjalnym dekretem
tolerancyjnym dla
Gdańska z
1557 uspokoił nastroje społeczne i położył kres walkom
religijnym w mieście.
W
roku
1568 Zygmunt August postawił Jana Kostkę na czele świeżo powołanej Komisji Morskiej. Dnia
20 czerwca
1570
sejm zatwierdził tzw. Konstytucje
Gdańskie, które precyzowały zwierzchnie prawa
króla polskiego i
Rzeczypospolitej
w
Gdańsku oraz na morzu.
16 grudnia 1577 Stefan Batory po
zakończeniu Wojny
Rzeczypospolitej z
Gdańskiem zakończonej porozumieniem obu stron na skutek
dotkliwych strat wojsk
gdańskich i
niemożnością zdobycia miasta przez armie królewskie potwierdził przywileje miasta i rozszerzył tolerancję
religijną na inne wyznania.
Gdańsk stał się schronieniem dla obcokrajowców
prześladowanych w swoich krajach za
przekonania religijne, wśród których były osoby wybitne i uzdolnione.
28 listopada 1627 na redzie
gdańskiej rozegrała się morska bitwa pod Oliwą.
3 maja
1660 zawarcie pokoju
oliwskiego zakończyło okres potopu szwedzkiego.
Gdańsk był głównym punktem oporu zwolenników Stanisława Leszczyńskiego w czasie
wojny o sukcesję polską.
Od
lutego do września
1734, był oblegany przez Rosjan i częściowo zniszczony przez ostrzał artyleryjski.
Królestwo
Prus zajęło w
1772 niektóre majątki
Gdańska oraz Nowy Port.
23 stycznia 1793 Prusy
dokonały zaboru
Gdańska.
26 maja 1807 wojska napoleońskie zdobyły miasto. 9 lipca 1807 na mocy postanowień traktatu w Tylży,
utworzono
pierwsze Wolne Miasto
Gdańsk.
Od lutego 1814 Gdańsk
ponownie znalazł się pod panowaniem Prus, co zostało
potwierdzone na kongresie wiedeńskim w
1815. W tym samym roku miasto weszło w skład prowincji Prusy
Zachodnie, w
rejencji
gdańskiej jako powiat miejski (Stadtkreis).
W 1829 r. miała miejsce
największa w historii tego
miasta powódź, która zatopiła 3/4 ówczesnej powierzchni
Gdańska. Do połowy XIX
wieku nastąpił ogólny upadek
miasta. Po
1850, gdy utworzono połączenia kolejowe z Bydgoszczą, Szczecinem i Berlinem, a następnie z
Warszawą –
stopniowo sytuacja miasta się poprawiała.
Dzieje nowożytne (XVI–XIX wiek)
W 1920 na mocy traktatu wersalskiego
Gdańsk ponownie stał się wolnym miastem.
Polska odpowiadała za politykę
zagraniczną i obronną miasta, koleje, pocztę, miała także składnicę wojskową na Westerplatte, prawo
swobodnego
używania portu
gdańskiego, a samo miasto było w unii celnej z Polską.
W 1923 roku w
Gdańsku mieszkało 7896 osób
polskojęzycznych, co stanowiło 2,35% ogółu, choć według późniejszych szacunków ludność polska mogła stanowić
nawet 15% mieszkańców miasta, a w
1939 – ok. 10%. W
1925 na terenie Wolnego Miasta została utworzona
archidiecezja
gdańska. W
1933, po dojściu nazistów do władzy i utworzeniu III
Rzeszy, rozpoczęły się prowokacje
antypolskie oraz prześladowania polskich działaczy i organizacji przez miejscowych Niemców.
1 września 1939 salwa z okrętu
„Schleswig-Holstein” na Westerplatte była drugim tuż po bombardowaniu
Wielunia
atakiem na Polskę rozpoczynającym II wojnę światową. Na początku II wojny światowej
Gdańsk
stanowił silny
ośrodek polskiej konspiracji, ale wielu konspiratorów zginęło na skutek denuncjacji
gdańskich Niemców.
Pod koniec
marca 1945 wojska radzieckie i polskie wchodzące w skład II Frontu Białoruskiego przystąpiły do
szturmu na miasto.
30 marca 1945 miasto zostało zdobyte i w znacznej części zniszczone. Zniszczeniu uległo
m.in.
90% zabytkowego śródmieścia, przy czym szacuje się, że ok. połowy zniszczeń powstało w rezultacie nalotów
lotniczych
w trakcie wojny bądź ostrzału artyleryjskiego podczas walk, zaś drugą połowę stanowiło
burzenie
miasta przez wojska sowieckie.W rezultacie konferencji poczdamskiej
Gdańsk wrócił
do Polski.
W celu stworzenia administracji polskiej została utworzona specjalna komisja rządowa. Ścierały się w niej
dwa
stanowiska. W dyskusji nad projektem dekretu o utworzeniu województwa
gdańskiego 30
marca 1945 roku Władysław
Gomułka był zwolennikiem ostrożnych kroków. Stanowisko zdecydowane prezentował Jakub Berman stwierdzając
m.in.
„Dotychczas cała koncepcja miasta
Gdańska oparta była na chęci bronienia interesów
mniejszości niemieckiej.
My chcemy podkreślić, że
Gdańsk był i będzie miastem polskim. Nie jest
przypadkowe, że właśnie teraz, kiedy
zwróciliśmy się o radę w tej materii, to ze strony Rządu Sowieckiego nie było żadnych zastrzeżeń, ażebyśmy
dokonali jak najszybciej uroczystej inkorporacji
Gdańska do
Polski.
Od 30 marca 1945 Gdańsk był stolicą województwa
gdańskiego
, które utworzono z północnej części województwa
pomorskiego i byłego Wolnego Miasta
Gdańska.
9 lipca 1945 po raz pierwszy zebrała
się Miejska Rada Narodowa.
Spośród pozostałych w mieście mieszkańców Wolnego Miasta, ludność niemiecka (ok. 120–130 tys. osób
w połowie
1945) w zdecydowanej większości została przesiedlona do Niemiec, zaś ludność polska, zmuszona po zajęciu
Wolnego
Miasta przez III Rzeszę do podpisania Volkslisty, zobowiązana była poddać się procedurze weryfikacji
organizowanej przez nowe władze. Od połowy 1945
Gdańsk był celem licznych
transportów przymusowych wysiedleńców
z Kresów Wschodnich.
W 1962 Rada Państwa odznaczyła miasto
Gdańsk Orderem Odrodzenia
Polski. W
1970 utworzono Uniwersytet
Gdański. Podczas wydarzeń
Grudnia 1970 rozpoczął się strajk w Stoczni
Gdańskiej. Doszło do walk ulicznych i
starć
z organami bezpieczeństwa, a w efekcie do podpalenia gmachu KW Polskiej Zjednoczonej Partii
Robotniczej w czasie trwającego wiecu protestacyjnego.
31 sierpnia 1980 podpisano porozumienia sierpniowe kończące falę protestów robotniczych i strajków.
Porozumienie
gwarantowało między innymi powstanie pierwszych niezależnych związków zawodowych. Wydarzenia te przyjmuje
się
jako początek procesu obalenia systemu komunistycznego w Europie Wschodniej.
W 1987 do
Gdańska z wizytą przybył
Jan Paweł II.